Cà
rốt, nhân sâm
của người nghèo
của người nghèo
Bác sĩ Nguyễn Ý Ðức
Sâm là món thuốc quý trong y học đông phương mà ngày nay y học thực nghiệm Tây phương cũng phần nào công nhận. Nhưng sâm là dược thảo đắt tiền cho nên dân bạch đinh ít người có cơ hội sử dụng. Và các nhà y học cổ truyền đã khám phá ra một thảo mộc có giá trị tương tự như sâm để thay thế. Ðó là củ cà rốt nho nhỏ, màu đỏ mà các vị lương y này coi như là một thứ nhân sâm của người nghèo (Lương y Lê Tấn Ðức – Việt
Có lẽ vì
là «nhân sâm của người
nghèo», nên cà rốt được tạo hóa đặc biệt ưu tiên ban cho
dân chúng ở vùng đất sỏi đá Afghanistan
Từ mảnh đất
nghèo khó đó, cà rốt được các đế quốc La Mã, Hy Lạp khi xưa biết tới giá trị
dinh dưỡng cũng như y học. Họ mang về trồng làm thực phẩm và để chữa bệnh. Các
danh y hai quốc gia này như Hippocrates, Galen, Diocorides… đã lên tiếng ca ngợi
cà rốt vừa là thức ăn ngon, vừa là dược thảo tốt để chữa bệnh cũng như tăng cường
khả năng tình dục.
Trải qua
nhiều thế kỷ, cà rốt du nhập tới các quốc gia khác trên khắp trái đất và là món
ăn ưa chuộng của mọi người dân, không kể giầu nghèo. Người Tây Ban Nha mang cà
rốt đến châu Mỹ vào thế kỷ thứ 15, rồi người Anh cũng mang theo khi họ đi chinh
phục Mỹ vào thế kỷ thứ 16.
Hiện nay,
nước Tàu đứng đầu về số lượng sản xuất cà rốt, tiếp theo là Hoa Kỳ, Ba Lan, Nhật
Bản, Pháp, Anh và Đức. Mỗi năm, Hoa kỳ thu hoạch trên 1,5 triệu tấn cà rốt, hơn
một nửa được trồng ở tiểu bang California.
Cà rốt có
nhiều mầu khác nhau như trắng, vàng, đỏ và tím đỏ. Loại cà rốt đầu tiên ỏ A Phú
Hãn có mầu trắng, đỏ, vàng. Hòa Lan là quốc gia đầu tiên trồng cà rốt màu cam
vào khoảng đầu thế kỷ 17.
Mầu của cà
rốt tùy thuộc vào một số yếu tố như là: nhiệt độ nóng quá hoặc lạnh quá làm giảm
mầu cà rốt; cà rốt thu hoạch vào mùa Xuân và Hạ có mầu xậm hơn là vào mùa Thu
và Ðông; tưới nước quá nhiều và nhiều ánh sáng làm giảm mầu cà rốt…
Cà rốt được
trồng bằng hạt từ tháng Giêng tới tháng Bảy, nẩy mầm sau hai tuần lễ và có củ
trong thời gian từ hai tới ba tháng.
Cà rốt có
thể nhỏ xíu bằng đầu ngón tay em bé hoặc dài tới ba gang tay, đường kính bằng cổ
tay.
Cà rốt là
tên phiên âm từ tiếng Pháp carotte. Tên khoa học là Dacus carota. Người Tàu gọi
là Hồ La Bặc. Theo họ, loại rau này có nguồn gốc từ nước Hồ, và có hương vị như
rau la-bặc, một loại cải của Tàu.
Giá trị dinh dưỡng
Một củ cà
rốt cỡ trung bình có 19 mg calci, 32 mg phospho, 233 mg kali, 7 mg sinh tố C, 7
gr carbohydrat, 5 gr đường, 2gr chất xơ, 1gr chất đạm, 6.000mcg sinh tố A, 40
calori, không có chất béo hoặc cholesterol.
Một ly
(240ml) nước cà rốt lạnh nguyên chất cung cấp khoảng 59 mg calci, 103 mg
phospho, 718 mg kali, 21 mg sinh tố C, 23 g carbohydrat và 18.000mcg sinh tố A.
Thật là một món giải khát vừa ngon vừa bổ dưỡng.
Cà rốt như thực phẩm
Vị dịu ngọt
của cà rốt rất thích hợp với nhiều thực phẩm khác, cho nên có nhiều cách để nấu
nướng cà rốt.
Cà rốt có
thể ăn sống hay nấu chín với nhiều thực phẩm khác, nhất là với các loại thịt động
vật. Người viết không dám lạm bàn. Chỉ xin thưa rằng: bò kho mà không có cà rốt
thì chẳng phải bò kho. Cảm lạnh mà được một bát canh thịt nạc nấu với cà rốt, đậu
hà lan thêm vài nhánh hành tươi, ăn khi còn nóng hổi thì thấy nhẹ cả người. Chả
giò chấm nước mắm pha chua, cay, ngọt mà không có cà rốt thái sợi thì ăn mất
ngon. Cà rốt cào nhỏ, thêm chút bơ ăn với bánh mì thịt nguội thì tuyệt trần đời…
Dù ăn cách
nào, sống hay chín, cà rốt vẫn giữ được các chất bổ dưỡng. Đặc biệt khi nấu thì
cà rốt ngọt, thơm hơn vì sức nóng làm tan màng bao bọc carotene, tăng chất này
trong món ăn. Nhưng nấu chín quá thì một lượng lớn carotene bị phân hủy.
Cà rốt ăn
sống là món ăn rất bổ dưỡng vì nhiều chất xơ mà lại ít calori. Cà rốt tươi có
thể làm món rau trộn với các rau khác.
Cà rốt đông
lạnh cũng tốt như cà rốt ăn sống hoặc nấu chín, chỉ có cà rốt phơi hay sấy khô
là mất đi một ít beta carotene. Cà rốt ngâm giấm đường cũng là món ăn ưa thích
của nhiều người.
Ăn nhiều
cà rốt đưa đến tình trạng da có màu vàng như nghệ. Lý do là chất beta caroten
không được chuyển hóa hết sang sinh tố A cho nên tồn trữ ở trên da, nhất là ở
lòng bàn tay, bàn chân, sau vành tai. Tình trạng này không gây nguy hại gì và
màu da sẽ trở lại bình thường sau khi bớt tiêu thụ cà rốt.
Nước vắt cà rốt là món thức uống tuyệt
hảo
Rửa sạch
cà rốt với một bàn chải hơi cứng, đừng bỏ hết vỏ vì sinh tố và khoáng chất nằm
ngay dưới vỏ. Sau khi ép, nên uống ngay để có hương vị tươi mát. Muốn để dành
nước cà rốt, nên cho vào chai đậy kín để tránh oxy hóa rồi cất trong tủ lạnh.
Nên lựa cà rốt lớn, chắc nịch với mầu vàng đậm hơn là loại vàng nhạt, để có nhiều
caroten.
Có thể pha
uống chung nước cốt cà rốt với nước trái cam, cà chua, dứa để tạo ra một hỗn hợp
nước uống mang nhiều hương vị khác nhau.
Lá cà rốt
cũng có thể ăn được, nhưng hơi đắng vì chứa nhiều kali. Lá có nhiều chất đạm,
khoáng và sinh tố. Ðể bớt cay, trộn một chút giấm đường. Lá có tính cách sát
trùng nên nước cốt lá cà rốt được thêm vào nước súc miệng để khử trùng.
Công dụng y học
Cà rốt chứa
rất nhiều beta carotene, còn gọi là tiền-vitamin A, vì chất này được gan chuyển
thành sinh tố A với sự trợ giúp của một lượng rất ít chất béo.
Trong 100
gr cà rốt có 12.000 microgram (mcg) caroten, có khả năng được chuyển hóa thành
khoảng 6000mcg vitamin A trong cơ thể. Trong khi đó thì lượng caroten do 100gr
khoai lang cung cấp là 6000 mcg, xoài là 1,200 mcg, đu đủ từ 1,200 đến 1,500
mcg, cà chua có 600mcg, bắp su có 300 mcg, cam có 50 mcg caroten…
Nhà dinh
dưỡng uy tín Hoa Kỳ Roberta Roberti đã liệt kê một số công dụng của cà rốt đối
với cơ thể như: làm tăng tính miễn dịch, nhất là ở người cao tuổi, giảm cháy nắng,
giảm các triệu chứng khó chịu khi cai rượu, chống nhiễm trùng, chống viêm phổi,
giảm bớt mụn trứng cá, tăng hồng huyết cầu, làm vết thương mau lành, giảm nguy
cơ bệnh tim mạch
Bản hướng
dẫn về dinh dưỡng của Bộ Canh Nông Hoa Kỳ vào năm 1995 có ghi nhận rằng ‘Các chất
dinh dưỡng chống oxy hóa trong thực phẩm thực vật như sinh tố C, carotene, sinh
tố A và khoáng selenium đều được các nhà khoa học thích thú nghiên cứu và quần
chúng ưa dùng vì chúng có khả năng giảm thiểu rủi ro gây ra ung thư và các bệnh
mãn tính khác’
Từ thời xa
xưa ở Ấn Độ, Hy Lạp và La Mã, cà rốt, nước ép cà rốt, trà cà rốt đã được dùng để
trị bệnh
1-
Cà rốt với bệnh ung thư
Beta
carotene có tác dụng chống ung thư trong thời kỳ sơ khởi, khi mà các gốc tự do
tác động để biến các tế bào lành mạnh thành tế bào bệnh. Beta carotene là chất
chống oxi hóa, ngăn chận tác động của gốc tự do, do đó có thể giảm nguy cơ gây
ung thư phổi, nhiếp hộ tuyến, tụy tạng, vú và nhiều loại ung thư khác.
Theo nhà
thảo mộc học J.L.Hartwell thì cà rốt được dùng trong y học dân gian tại một số
địa phương rải rác trên thế giới như Bỉ, Chí Lợi, Anh, Đức, Nga, Mỹ… để trị các
chứng ung thư, mụn loét có tính ung thư, chứng suy gan và suy tủy sống.
Kết quả
nghiên cứu tại Anh và Ðan Mạch cho hay chất Falcarinol trong cà rốt có thể giảm
nguy cơ ung thư. Bác sĩ Kirsten Brandt, giáo sư tại Ðại học Newcastle và là một
thành viên của nhóm nghiên cứu cho hay, họ sẽ tiếp tục tìm hiểu coi phải dùng một
số lượng là bao nhiêu để hóa chất này có tác dụng ngừa ung thư. Giáo sư Brandt
cũng tiết lộ là vẫn ăn cà rốt mỗi ngày.
2-
Cà rốt với ung thư phổi
Kết quả
nghiên cứu của giáo sư dinh dưỡng Richard Baybutt và cộng sự tại Ðại học
Kansas, Hoa Kỳ, cho hay chất gây ung thư benzo(a)pyrene có thể gây ra thiếu
sinh tố A trong cơ thể chuột và đưa tới bệnh emphysema. Ông kết luận rằng một
chế độ dinh dưỡng có nhiều sinh tố A sẽ bảo vệ cơ thể đối với ung thư phổi và
khí thũng phổi (emphysema).
3-
Cà rốt với hệ tiêu hóa
Súp cà rốt
rất tốt để hỗ trợ việc điều trị bệnh tiêu chẩy, đặc biệt là ở trẻ em. Súp bổ
sung nước và các khoáng chất thất thoát vì tiêu chẩy như K, sodium, phosphor,
calcium, magnesium.
Một số bác
sĩ chuyên khoa tiêu hóa nhận xét rằng cà rốt làm bớt táo bón, làm phân mềm và lớn
hơn vì có nhiều chất xơ. Do công dụng này, cà rốt cũng có thể làm giảm nguy cơ
ung thư ruột già.
4-
Cà rốt với thị giác
Cà rốt
không ngăn ngừa hoặc chữa được cận thị hay viễn thị nhưng khi thiếu sinh tố A,
mắt sẽ không nhìn rõ trong bóng tối. Cà rốt có nhiều beta caroten, tiền thân của
sinh tố A. Ở võng mạc, sinh tố A biến đổi thành chất rhodopsin, mầu đỏ tía rất
cần cho sự nhìn vào ban đêm. Ngoài ra, beta caroten còn là một chất chống oxy
hóa rất mạnh có thể ngăn ngừa võng mạc thoái hóa và đục thủy tinh thể. Ðây là
hai trong nhiều nguy cơ đưa tới khuyết thị ở người cao tuổi.
Chúng ta
chỉ cần ăn một củ cà rốt mỗi ngày là đủ sinh tố A để khỏi bị mù ban đêm.
Nhiều người
còn cho là cà rốt với số lượng sinh tố A và Beta Carotene lớn còn có khả năng
chữa và ngăn ngừa được các chứng viêm mắt, hột cườm mắt, thoái hóa võng mạc…
Một sự
trùng hợp khá lạ là khi cắt đôi, củ cà rốt với các vòng tròn lan ra chung quanh
trông giống như đồng tử (pupils) và mống mắt (iris). Như vậy phải chăng tạo hóa
đã sắp đặt để con người nhận ra giá trị của cà rốt đối với cặp mắt…
5-
Cà rốt với bệnh tim
Nghiên cứu
tại Ðại học Massachusetts với 13,000 người cao tuổi cho thấy nếu họ ăn một củ cà
rốt mỗi ngày thì có thể giảm nguy cơ cơn suy tim tới 60%. Ðó là nhờ có chất
carotenoid trong cà rốt.
6-
Cà rốt với bệnh cao cholesterol
Bác sĩ
Peter Hoagland thuộc Bộ Canh Nông Hoa Kỳ cho hay chỉ ăn hai củ cà rốt mỗi ngày
có thể hạ cholesterol xuống từ 10-20%.
Thí nghiệm
bên Scotland cho thấy tiêu thụ 200 g cà rốt sống mỗi ngày, liên tục trong 3 tuần
lễ, có thể hạ mức cholesterol xuống khoảng 11%.
Các nhà
nghiên cứu tại Ðài Loan cũng có cùng ý kiến.
7-
Cà rốt với bệnh tiểu đường
Theo S
Suzuki, S Kamura, tiêu thụ thực phẩm có nhiều carotenoid có thể làm giảm nguy
cơ mắc tiểu đường loại 2 bằng cách tăng tác dụng của insulin.
8-
Cà rốt với phụ nữ
Với phụ nữ,
cà rốt có thể mang tới nhiều ích lợi như làm giảm kinh nguyệt quá nhiều, giảm
triệu chứng khó chịu trước khi có kinh, bớt bị chứng viêm âm hộ và nhiễm trùng
đường tiểu tiện nhất là giảm nguy cơ loãng xương sau thời kỳ mãn kinh.
Cà rốt trong đời sống
Các khoa học
gia tại Ðại học York
Tại phòng
thí nghiệm của Ðại học Uwate, Nhật Bản, nhà nghiên cứu Hiroshi Taniguchi đã
khám phá ra rằng, một vài loại rau như cà rốt ớt xanh, pumpkins… có thể được sử
dụng để chế biến tia laser. Laser hiện nay dược dùng rất phổ biến trong mọi
lãnh vực y khoa học.
Trong thế
chiến II, phi cơ Ðức quốc Xã thường oanh tạc Luân Ðôn vào ban đêm để tránh bị
phòng không Anh bắn hạ. Quân đội Anh lại mới sáng chế ra máy radar để tìm bắn
máy bay địch vào ban đêm. Ðể giấu phát minh này, giới chức quân sự Anh nói rằng
phi công của họ ăn nhiều cà rốt nên khám phá được máy bay địch rất rõ, ngày
cũng như đêm. Quân đội Ðức không tìm hiểu thêm vì tại nước họ cũng có nhiều người
tin như vậy. Ðây chỉ là một giai thoại mà thôi.
Lựa và cất giữ cà rốt
Mua cà rốt,
nên lựa những củ còn lá xanh tươi, củ phải chắc nịch, mầu tươi bóng và hình
dáng gọn gàng, nhẵn nhụi. Cà rốt càng có đậm mầu cam là càng có nhiều beta
caroten.Tránh mua cà rốt bị nứt, khô teo. Nếu cà rốt không còn lá, nhìn cuống
coi có đen không. Nếu cuống đen là cà rốt quá già.
Vì đa số
đường của cà rốt nằm trong lõi, nên củ càng to thì lõi cũng lớn hơn và ngọt
hơn.
Cà rốt là
loại rau khỏe mạnh, chịu đựng được điều kiện thời tiết khó khăn nên có thể để
dành lâu hơn nếu biết cách cất giữ.
Trước hết
là đừng để thất thoát độ ẩm của rau. Muốn vậy, cất cà rốt ở ngăn lạnh nhất của
tủ lạnh, trong túi nhựa hoặc bọc bằng giấy lau tay. Ðừng rửa trước khi cất tủ lạnh,
vì cà rốt quá ướt trong túi sẽ mau bị hư. Chỉ rửa trước khi ăn. Cất như vậy có
thể để dành được hơn hai tuần lễ.
Ðừng để cà
rốt gần táo, lê, khoai tây vì các trái này tiết ra hơi ethylene làm cà rốt trở
nên đắng, mau hư.
Nếu cà rốt
còn lá, nên cắt bỏ lá trước khi cất trong tủ lạnh, để tránh lá hút hết nước của
củ và mau hư.
Trước khi
ăn, rửa củ cà rốt với một bàn chải hơi cứng. Ngoại trừ khi cà rốt quá già hoặc
e ngại nhiễm thuốc trừ sâu bọ, không cần gọt bỏ vỏ.
Cà rốt có
thể làm đông lạnh để dành mà vẫn ngon.
Trước hết,
phải trụng cà rốt trong nước sôi. Ðây là cách để dành đông lạnh cho tất cả các
loại rau. Trụng như vậy sẽ ngăn cản tác dụng làm mất hương vị, cấu trúc của thực
phẩm do các enzym có sẵn trong rau.
Sau khi trụng
trong nước sôi độ mươi phút, lấy cà rốt ra, cho vào bao nhựa rồi để ngay vào
ngăn đông đá.
Kết luận
Cà rốt là
món ăn khá rẻ tiền so với lượng dinh dưỡng quý giá mà rau cung cấp. Nhiều người
ít ăn cà rốt chỉ vì thiếu hiểu biết đầy đủ về giá trị dinh dưỡng của thực phẩm
này. Mặt khác, tập quán ăn uống vốn được thành hình từ thói quen lâu ngày. Cà rốt
là loại cây trồng mới được đưa vào Việt Nam từ thế kỷ trước, do đó đối với phần
đông người Việt, nhất là những người ở xa thành phố, vẫn chưa quen thuộc với việc
sử dụng cà rốt thường xuyên trong ngày.
Xin
nhắc lại một số đặc tính của cà rốt:
– Cà rốt
có hương vị thơm ngọt, có thể ăn chung với thực phẩm khác
– Cà rốt
có thể ăn sống hoặc nấu chín
– Trẻ em rất
thích ăn cà rốt vì hương vị nhẹ nhàng của cà rốt
– Cà rốt sống
mang đi cắm trại hoặc ăn giữa ngày snack rất tiện
– Giá cà rốt
tương đối rẻ, lại có sẵn quanh năm
– Cà rốt
có nhiều sinh tố A, beta caroten, sinh tố A cần cho làn da, mắt, tóc, sự tăng
trưởng và phòng chống bệnh nhiễm. Beta caroten có khả năng giảm thiểu các bệnh
kinh niên như tim mạch, ung thư
– Cà rốt
có nhiều chất xơ, giảm cholesterol và bệnh đường ruột
– Cà rốt
cung cấp rất ít calori, nên ăn nhiều không sợ bị mập phì
Nếu biết tận
dụng loại thực phẩm này với các đặc tính như trên, chắc chắn chúng ta sẽ nâng
cao tình trạng sức khỏe cũng như phòng ngừa được hầu hết các bệnh do thiếu
vitamin A.
Bác sĩ Nguyễn Ý Ðức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét