Bệnh
Mất Trí Nhớ
Bác sĩ Hồ Ngọc Minh
LTS: Bác Sĩ Hồ Ngọc Minh được biết trong cộng đồng người Việt
nhiều năm qua với chuyên khoa về hiếm muộn, vô sinh, và lựa chọn trai gái theo
ý muốn. Ông đã từng làm nghiên cứu về bệnh hiếm muộn, và các bệnh ung thư của
phụ nữ tại National Cancer Institute trực thuộc National Institutes of Health.
Bác Sĩ Minh là Board Certified về Obstertrics, Gynecology và Reproductive
Endocrinology Infertility. Phòng mạch tọa lạc trong khuôn viên bệnh viện
Fountain Valley, tại 11180 Warner Ave., Suite 465, Fountain Valley, CA 92708. Số
phone liên lạc: (714) 429-5848, trang nhà: www.bacsihongocminh.com.
Hiện tượng mất trí nhớ thật ra không phải là một chứng bệnh, nhưng phải hiểu là một hội chứng bao gồm các vấn đề khó khăn trong việc nhớ và suy nghĩ. Có nhiều nguyên do hay bệnh trạng đưa đến tình trạng mất trí nhớ (dementia), mà bệnh Alzheimer chỉ là một trong những nguyên nhân ấy. Người bị tai biến não hay bị tiểu đường không kiểm soát cũng làm cho mất trí nhớ. Sự mất trí nhớ có thể xảy ra cho mọi lứa tuổi nhưng thường xảy ra cho người già nhiều hơn, gây khó khăn cho chính đương sự và người thân khi phải săn sóc họ.
Hội chứng
mất trí nhớ cũng khác với sự lãng trí, nhưng lại bắt đầu từ những dấu hiệu của
sự lãng trí. Khi chúng ta làm nhiều việc cùng một lúc, không tập trung trí óc,
lãng trí có thể xảy ra. Lâu lâu bị lãng trí như bỏ quên đồ vật trong nhà không
tìm được là chuyện thường, nhưng là một vấn đề nếu những triệu chứng đó tiến dần
đến việc không còn nhận biết thời gian ví dụ như năm 1975 và năm 2015, hay
không phân biệt được không gian như đang ở Việt Nam hay đang ở Mỹ, hoặc không
còn nhớ được những đồ vật hay người quen.
Tình trạng
mất trí nhớ (dementia) thường xảy ra cho người già, nhưng không phải mọi người
khi già đều mất trí nhớ. Nhiều người tưởng lầm là sự mất trí nhớ và bệnh
Alzheimer cùng là một thứ bệnh, nhưng thật ra không phải như vậy. Trung bình chỉ
có 10% số người trên 65 tuổi bị bệnh Alzheimer, nhưng cho những cụ trên 85, tỉ
số là 1/3. Hiện nay, theo ước tính, có khoảng năm triệu người Mỹ trên 65 tuổi bị
bệnh Alzheimer và trên toàn thế giới có khoảng 35.6 triệu người bị mất trí nhớ.
Nói đúng
ra, trí nhớ của tất cả mọi người đều không hoàn hảo. Có những dữ kiện chúng ta
tưởng là nhớ đúng 100% nhưng trên thực tế theo thời gian, trí nhớ bị phai mờ với
những “lỗ hổng”. Bộ não chúng ta sẽ tìm cách điền vào những “chỗ trống” đó bằng
những hư cấu không có thực hay không chính xác. Vì thế khi chúng ta lớn tuổi,
chuyện giảm trí nhớ xảy ra cho tất cả mọi người, nhưng mức độ và tốc độ suy sụp
tùy theo bản chất của mỗi cá nhân. Riêng những người bị Alzheimer, tốc độ suy sụp
rất nhanh, có khi trong vòng vài tháng đã thấy sự khác biệt.
Thế thì,
những dấu hiệu khác biệt đó là gì?
Hầu hết
các sách y khoa đều nói rằng dấu hiệu sớm nhất của bệnh Alzheimer là mất trí nhớ.
Khổ nỗi là sự mất trí nhớ không xảy ra qua đêm trong thời gian đầu nên rất khó
mà nhận biết. Mà nếu có chút lãng trí xảy ra thì thường bị bỏ qua, hay bị người
thân phán cho những chữ như “già rồi, lẩm cẩm” là xong câu chuyện. Một khi sự mất
trí nhớ xảy ra có thể nhận thấy được thì thường là quá trễ.
Người có
triệu chứng Alzheimer thường bắt đầu lặp lại những câu chuyện hay câu hỏi nhiều
lần và bất chợt. Ví dụ, có khi họ đang nói chuyện thời năm 1975, đùng một cái
nhảy qua nói chuyện đánh football năm 2015, rồi quay lại thời cụ Diệm bị đảo
chánh và vài ngày sau lại nhắc lại những chuyện đó. Hoặc, họ có vấn đề theo dõi
câu chuyện của người khác. Ví dụ người ta đang bàn chuyện đám cưới, người có vấn
đề lại “đóng góp” chuyện lính Mỹ đổ bộ ở Normandy
Cùng lúc với
chuyện lãng trí, quên chỗ này, chỗ kia, dấu hiệu sớm nhất của bệnh Alzheimer là
việc đi đứng không vững và hay té ngã. Dĩ nhiên là khi người lớn tuổi, hay bị
té ngã có thể do nhiều nguyên do khác nhau đưa đến, nhưng không nên bỏ qua mà
phán cho câu “già yếu nên như vậy”. Có người đang ngồi trên ghế vẫn bị té lăn
quay xuống đất vì không giữ được thăng bằng, như vậy không phải hoàn toàn là yếu!
Người bị
Alzheimer thường có dáng đi như lê lết trên mặt đất như chim cánh cụt. Họ không
nhấc được bàn chân khỏi mặt đất và hai chân thường hay bị quíu, như không biết
chân nào phải bước trước và chân nào theo sau. Có khi họ như lúng túng muốn bước
hai chân tới trước cùng một lúc. Đó là lý do tại sao họ dễ bị té.
Ngoài ra,
lý do dễ mất thăng bằng, và hay bị té là khả năng nhìn vật thể chung quanh theo
định thức không gian 3 chiều không còn chính xác nữa. Thí dụ cái bàn, cái ghế
có thể bị nhìn méo đi, hay khoảng cách ước lượng từ điểm A đến điểm B không còn
đúng nữa.
Khoa học vẫn
chưa tìm ra gene di truyền gây ra bệnh Alzheimer. Người ta đã tìm khắp bộ DNA của
con người và ghi nhận được 33 điểm khả nghi. Tuy nhiên những người có gene
apolipoprotein E (APOE) ở trên nhiễm sắc thể số 19 sẽ có nguy cơ tăng cao.
Ngoài ra nguy cơ có thể thay đổi qua sự tương tác giữa gene và môi trường.
Căn nguyên
của bệnh Alzheimer là do những vẩy (plaques) chung quanh tế bào não, tương tự
như vẩy đóng trong mạch máu. Khác với vẩy cholesterol trong máu, những vẩy
trong não này được tạo thành bởi chất protein. Những vẩy protein như những chất
cách điện, hệ quả là những tín hiệu được truyền đi từ một tế bào thần kinh nầy
đến tế bào khác bị ngăn chặn. Hiện tượng cách ly này không chỉ xảy ra giữa tế
bào này với tế bào khác mà còn ở ngay trong tế bào thần kinh, như những chùm tơ
nhện, gọi là “tangles of Tau protein”. Ngoài việc cách ly sóng điện, những vẩy
protein còn tiết ra chất độc để hủy diệt tế bào thần kinh, vì thế não bộ dần dần
teo nhỏ lại.
Hiện tượng
đóng vẩy không xảy ra qua đêm mà kéo dài có khi cả chục năm trước khi triệu chứng
đầu tiên xuất hiện. Nói cho dễ hiểu, “người thường” không có bệnh Alzheimer
cũng bị đóng vẩy trong não chút đỉnh khi… già yếu. Nhưng đối với người có bệnh,
tốc độ suy sụp, đổ dốc sẽ rất nhanh.
Dĩ nhiên,
triệu chứng mấu chốt của bệnh mất trí nhớ phải là sự mất khả năng tư duy, khả
năng nhớ, nhưng những triệu chứng khác do sự suy yếu của não bộ đưa đến, ví dụ
như khả năng nói và vệ sinh cá nhân sẽ xảy ra cùng lúc, chứ không theo thứ tự.
Như thế, sự
suy yếu xảy ra một cách toàn bộ, từ trí nhớ, đến suy yếu thị giác và khả năng
giữ thăng bằng. Khi bệnh càng nặng, người bệnh sẽ mất khả năng tư duy, không
còn nhận biết người quen, không nhớ những chuyện mới xảy ra gần như tức thì. Họ
sẽ có vấn đề hiểu câu hỏi, sử dụng từ ngữ để diễn tả hay tốn nhiều thì giờ để
trả lời một câu hỏi có khi rất đơn giản. Khuôn mặt như khờ đi, không biểu lộ được
cảm xúc. Họ mất khái niệm về thời gian và không gian. Tâm tính của người bị mất
trí nhớ cũng thay đổi, có khi họ trở nên trầm cảm, cô đơn nhưng có lúc hung dữ,
bướng bĩnh vì trong tư duy hạn hẹp, không ai hiểu được họ. Cuối cùng là mất
luôn khả năng vệ sinh cá nhân như tiểu tiện và đại tiện. Người bệnh chỉ nhận biết
được một vài người thân săn sóc cho họ. Khi thiếu những người này, hay khi phải
rời xa những môi trường quen thuộc, thường sẽ bị kích động những cơn sợ khủng
hoảng tinh thần, gọi là panic attacks, làm cho họ cứng người đi, càng dễ bị té
ngã thêm.
Trong phạm
vi bài viết này, tôi không đi sâu vào việc chẩn bệnh và thuốc chữa trị. Tuy
nhiên, dựa trên những kiến thức cơ bản ở trên, tôi hy vọng bạn đọc có thể phát
hiện ra bệnh tình của người thân và đưa họ đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt.
Nên nhớ tất cả các loại “thuốc chữa” hiện nay không có khả năng chữa dứt bệnh
mà chỉ làm cho tốc độ phát triển của bệnh chậm đi. Và nếu thuốc chữa càng sớm
thì chất lượng đời sống của bệnh nhân cũng như của người thân săn sóc cho bệnh
nhân sẽ đỡ khổ hơn nhiều.
Nói chung,
mọi người khi lớn tuổi đều có nguy cơ bị mất trí nhớ. Để giảm bớt nguy cơ bị mất
trí nhớ, một số biện pháp cần thực thi ngay từ bây giờ:
Trước hết,
bạn phải có một chế độ ăn uống cân bằng, điều độ, nhiều rau trái, tập thể dục đều
đặn, như đi bộ ba tới năm giờ mỗi tuần, và ngủ đủ tám tiếng mỗi ngày. Ngủ đêm
không đủ thì tranh thủ ngủ ngày! Những người ngủ đầy đủ và có ngủ trưa thường sống
lâu và ít bị mất trí nhớ.
1.
Học khiêu vũ:
Ta nói nôm
na là tập… “nhảy đầm”. Nghiên cứu đăng trên tờ New England Journal of Medicine
năm 2003 cho biết khiêu vũ vừa là một môn thể dục thể thao, vừa là một trò chơi
đòi hỏi suy nghĩ, tiến thoái trong mỗi bước. Khi khiêu vũ, lượng máu không những
chỉ dồn về bắp thịt mà còn đổ về phía não bộ nhiều hơn vì khiêu vũ đòi hỏi cả
thể lực lẫn trí tuệ.
2.
Học chơi một thứ nhạc cụ hoặc nghe nhạc:
Nhiều
nghiên cứu cho thấy người chơi nhạc cụ trên 10 năm sẽ có trí nhớ tốt hơn một
người không chơi nhạc. Trong trường hợp bạn không có đủ thời giờ hay năng khiếu
âm nhạc, nên tập nghe và thưởng thức âm nhạc.
3.
Học một ngôn ngữ khác:
Một nghiên
cứu đăng trên tờ Neurology năm 2013 cho biết những người nói thông thạo hai thứ
tiếng, khả năng bị mất trí nhớ chậm đi bốn năm rưỡi so với người chỉ biết một
thứ tiếng.
4.
Học đánh cờ hay chơi video game:
Một nhiên
cứu của Pháp năm 2013 cho thấy những ai chơi cờ, hay chơi các loại game như
bingo, xì lát, poker… (nhưng đừng ghiền quá, và cũng tránh “ngồi computer” hay
TV nhiều nhé), khả năng bị mất trí nhớ giảm đi 15%.
5.
Đọc sách:
Không cần
phải đọc nhiều, nhưng khi đọc sách nên bỏ thì giờ suy nghĩ, nghiền ngẫm nội
dung của sách, truyện. Đọc truyện mới lạ có lợi hơn là đọc chuyện cũ đã biết. Đừng
đọc Thiên Long Bát Bộ hay Tam Quốc Chí đến lần thứ 10!
6.
Chú tâm làm một việc cho xong, đừng ôm đồm nhiều thứ vô một:
Người chú
tâm làm xong một việc ít bị lãng trí hay mất trí nhớ hơn người làm hai ba việc
cùng một lúc. Ví dụ khi ăn thì đừng xem TV! Ngoài ra nên biết dùng thời giờ một
cách hữu hiệu.
7.
Học đan, may vá, hay làm vườn:
Khảo sát
thống kê năm 2013 cho biết những người có những thú vui kể trên, trí óc minh mẫn
hơn những người không có “thú vui” để tiêu khiển.
8.
Sống có mục đích:
Sống lạc
quan, yêu đời và có giao thiệp với bạn bè người thân làm bớt tình trạng cô độc,
sầu muộn.
9.
Tập viết:
Viết văn,
viết truyện, viết thơ cho bạn bè, viết nhật ký, viết hồi ký… làm giảm khả năng
mất trí nhớ về sau.
10.
Cuối cùng, tập làm việc nhà:
Những người
làm lụng chân tay, làm việc trong nhà ít bị mất trí nhớ hơn người ngồi một chỗ
xem TV hay nhìn “bóng câu qua khung cửa sổ”.
Nói chung
là phải tích cực động não. Tất cả các hoạt động trên đây nên bắt đầu từ hôm
nay, bất kỳ ở lứa tuổi nào. Không nên đợi tới 60, 70 mới lo ngăn ngừa mất trí
nhớ!
Bác sĩ Hồ Ngọc Minh
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét